Om de kwaliteit van rechtspraak verder te waarborgen, is de Rechtspraak in 2016 gestart met het werken volgens professionele standaarden. Dit zijn
kwaliteitsnormen van en voor rechters om de inhoudelijke kwaliteit van hun werk te verankeren en te bevorderen. Met deze standaarden laten rechters
zien wat goede rechtspraak is, welke kwaliteitseisen zij stellen aan hun werk en werkomgeving en wat de samenleving van hen mag verwachten. Voor elk rechtsgebied gelden specifieke kwaliteitsnormen. De standaarden zijn dynamisch.

Als dat nodig is, worden ze aangepast aan vakinhoudelijke en maatschappelijke veranderingen. De professionele standaarden hebben zich inmiddels ontwikkeld tot een volwaardig kwaliteitsinstrument. Het werken volgens die kwaliteitsstandaarden vergt in de meeste rechtsgebieden meer tijd en dus capaciteit.

De professionele standaarden gelden tot nu toe vooral voor rechters. In verschillende rechtsgebieden is in 2022 begonnen met de verkenning of en hoe
de samenwerking tussen rechters en gerechtsjuristen kan worden uitgewerkt in professionele standaarden.

In 2022 is de visitatie 2022-2023 van start gegaan. De visitatie betreft een vierjaarlijks onderzoek naar de kwaliteitszorg in de Rechtspraak. De visitatie richt zich dit keer op de professionele standaarden. Het onderzoek van de visitatiecommissie heeft betrekking op drie hoofdonderwerpen:

1. Het proces van totstandkoming, implementatie en borging van de professionele standaarden;
2. De inhoud van de professionele standaarden: collectief vakmanschap;
3. Het effect van de professionele standaarden: maatschappelijke relevantie, effectiviteit en doorontwikkeling.

Naast de professionele standaarden zijn er meer onderwerpen die als kwaliteitsindicatoren worden bewaakt. Het gaat daarbij om de hoger beroepspercentages en de doorlooptijden, het aantal en de aard van de klachten die burgers indienen bij de Rechtspraak, het percentage zaken dat wordt afgedaan door een meervoudige kamer, de publicatiegraad van de rechterlijke uitspraken en de aantallen wrakingen. Deze cijfers en meer uitleg over deze kwaliteitsonderwerpen vindt u in het hoofdstuk ‘De Rechtspraak in cijfers’.

Een goed georganiseerde kennisorganisatie maakt het mogelijk voor de medewerkers van de Rechtspraak om hun deskundigheid op peil te houden, zich te blijven ontwikkelen en zo de kwaliteit van de Rechtspraak hoog te houden.

Organisatie van kennis (kennismanagement) wordt ingezet om samen beter en slimmer te werken en om een continue verbetering van het professioneel handelen door medewerkers in een lerende Rechtspraakorganisatie te stimuleren.

De Rechtspraak heeft in 2022 onderzoek laten doen naar de voortgang van de inrichting van de kennisorganisatie. Daarbij was de Rechtspraak vooral benieuwd naar de ervaringen en percepties van de betrokkenen bij het verder brengen van de organisatie van kennis en de ‘gebruikers’ van kennis binnen de Rechtspraak. Het onderzoeksrapport van het onderzoeks- en adviesbureau van de KWINK-groep Voortgang Organisatie van kennis toont aan dat we op de goede weg zijn.

Nut en noodzaak van kennisdelen en ontwikkelen wordt breed gedeeld. Voor het faciliteren van de professionals die expliciet een rol spelen bij het delen en ontwikkelen van kennis, zoals kwaliteitscoördinatoren, informatiespecialisten en opleidingscoördinatoren, zijn verbeteringen in kaart gebracht. Ook in de digitale kennisomgeving moet meer worden geïnvesteerd. Hiermee gaan de gerechten samen met de landelijke diensten aan de slag.

De inrichting van kwaliteitszorg moet resulteren in een hoge kwaliteit van rechtspraak. Het systeem van kwaliteitszorg omvat alle activiteiten en maatregelen waarmee we de kwaliteit van ons werk bewaken en verbeteren. Het doel is om constant en doelgericht te werken aan kwaliteitsverbetering. We maken met elkaar afspraken over kwaliteitstandaarden (zoals professionele standaarden) en bepalen verbeter- of borgingsdoelstellingen en doen ons werk zoveel mogelijk conform die afspraken. Periodiek controleren we in hoeverre dat is gelukt en stellen we onszelf de vraag of we inderdaad werken zoals we zeggen te willen werken. Op basis daarvan evalueren we en beslissen we of bijstelling nodig is.

Het klantonderzoek, het medewerkersonderzoek en de visitatie zijn belangrijke instrumenten om te onderzoeken of de activiteiten en maatregelen ook daadwerkelijk bijdragen aan de kwaliteit van de Rechtspraak. Na een onafhankelijk onderzoek is in 2022 besloten het klantonderzoek en het medewerkersonderzoek opnieuw in te richten. Maatwerk in de uitvoering en een verbeterd handelingsperspectief staan hierin centraal. Om als organisatie te leren van ons handelen en te kunnen verbeteren, is en blijft het essentieel om structureel feedback van zowel medewerkers als rechtzoekenden en professionele partijen te krijgen.

Eind 2022 is voor de vierde keer een Rechtspraakbreed medewerkersonderzoek (oude stijl) gehouden, waarvan de resultaten op 2 februari 2023 bekend zijn gemaakt.

In december 2021 publiceerde de werkgroep reflectie toeslagenaffaire haar rapport Recht vinden bij de rechtbank. Lessen uit de kinderopvangtoeslagaffaire.

Met dit rapport in de hand zijn de bestuursrechters en gerechtsjuristen aan de slag gegaan en hebben zij intensief met elkaar nagedacht en gesproken over de uitkomsten van het rapport. Dit heeft ertoe geleid dat er met de aanbevelingen en conclusies uit het rapport in het achterhoofd een kentering in de uitspraken is gekomen. Bestuursrechters verrichten in voorkomende zaken meer actief onderzoek en/of passen een zogeheten evenredigheidstoets toe en leveren meer maatwerk. Er is structureel aandacht voor zaken die knellen met het rechtsgevoel.

Deze structurele aandacht heeft niet alleen intern binnen de rechtbanken een plek gekregen, maar is ook punt van voortdurende aandacht tijdens landelijke
overleggen waarbij ook de appèlinstanties zijn aangehaakt. Ook zijn deze signalen door de Raad voor de rechtspraak onder de aandacht van andere instanties gebracht. Eind 2022 is door het Landelijk Overleg Vakinhoud Bestuursrecht (LOVB) een dialoog opgestart met ouders en kinderen die zijn geraakt door de toeslagenaffaire. Doel van deze gesprekken is het delen van wederzijdse belevingen en perspectieven op onder andere het onderwerp rechtsbescherming.

Net als de bestuursrechters hebben de familie- en jeugdrechters naar aanleiding van de kinderopvangtoeslagaffaire gereflecteerd op hun eigen werk. Een reflectiecommissie bestaande uit rechters en gerechtsjuristen, ondersteund door externe deskundigen, heeft in 2022 (beperkt ) jurisprudentieonderzoek gedaan. Ze hebben ook interviews gehouden met rechters en gerechtsjuristen, kinderen, ouders en pleegouders, advocaten, bijzondere curatoren, vertegenwoordigers van belangenorganisaties van ouders, medewerkers van de Raad voor de Kinderbescherming en met gecertificeerde instellingen en gemeenten. Daarmee is een brede reflectie uitgevoerd op de taak, rol en de aanpak van familie- en jeugdrechters in gezags- en omgangskwesties civiele jeugdbeschermingszaken (zoals ondertoezichtstellingen en uithuisplaatsingen) bij de rechtbanken en de hoven en de dilemma’s die daarbij spelen. De centrale vraag van deze reflectie was: hoe biedt de familie- en jeugdrechter bij de uitvoering van zijn wettelijke taak rechtsbescherming aan kinderen en (pleeg)ouders in deze zaken?

Het reflectietraject heeft concrete aanbevelingen opgeleverd om in individuele zaken de juiste rechtsbescherming te kunnen bieden. De aanbevelingen zijn gericht aan familie- en jeugdrechters zelf, maar ook (deels) aan ketenpartners en andere staatsmachten. Het rapport van de reflectiecommissie Recht doen aan kinderen en ouders is op 2 februari 2023 gepubliceerd.

Via expertgroepen, redactieraden en bij de verschillende civiele teams in de rechtbanken en de gerechtshoven is door civiele rechters geïnventariseerd of er zaakstromen of (wettelijke) regelingen zijn waarin rechtzoekenden in de knel kunnen komen en de rechter weinig ruimte ervaart om daar wat aan te doen.
In dit bezinningsproces zijn verschillende knelpunten gesignaleerd, onder meer op het gebied van de hoogte van proceskosten en (de heffing van) griffierechten, de consumentenbescherming en de bescherming van kleine zelfstandigen en
beslagrecht.

Een aantal thema’s geeft aanleiding tot zelfreflectie. Een voorbeeld hiervan is de ongelijke procespositie tussen mensen met schuldenproblemen en professionele partijen in insolventiezaken, kantonzaken en curatele-, bewind- en mentorschapszaken. De burger verkeert vaak in een afhankelijke positie ten opzichte van de professionele bewindvoerder en de rechter is in grote mate afhankelijk van de informatie die door die bewindvoerder wordt verstrekt. Voor de burger moet duidelijk zijn dat de rechter oog heeft voor zijn individuele positie en eventuele multiproblematiek waarin hij verzeild kan zijn geraakt. Dit moet tijdens de zitting en in de beslissing van de rechter voldoende aandacht krijgen.

Een ander voorbeeld is dat de kanton- of insolventierechter in trajecten naar een schuldenvrije toekomst vaak ziet dat schulden die zijn voortgekomen uit een besluit tot terugvordering van uitkering of toeslagen, naheffingen of ambtshalve aanslagen, aanleiding zijn voor een overheidsschuldeiser om medewerking aan een schuldentraject te weigeren. In sommige gevallen mag een overheidsorgaan op basis van toepasselijke regelgeving niet eens meewerken aan een minnelijke schuldregeling. In die gevallen dient de weg via het dwangakkoord of de wettelijke schuldsaneringsregeling te worden bewandeld, waarbij de schuldenaar aannemelijk moet maken dat hij ten aanzien van het ontstaan en onbetaald laten van de schulden te goeder trouw is geweest. Lerend van de kinderopvangtoeslagaffaire, zou de rechter bij die beoordeling vaker de nuance kunnen zoeken bij de verdeling van de bewijslast.

Daarnaast leent een deel van de thema’s zich voor het afgeven van een signaal aan de wetgever. Dit is onder andere gedaan in het Jaarverslag van de Rechtspraak 2021. Ten slotte is het voornemen om enkele onderwerpen, waarin de heersende jurisprudentie als knellend wordt ervaren, met de Hoge Raad te bespreken. Dit betreft consumentenbescherming, matiging van contractuele boetes en het beschermingsbewind voor verdachten in het strafproces.

Op 15 juni 2022 is een bijeenkomst georganiseerd voor alle strafrechters. Er is gesproken over de vraag of er parallellen zijn tussen de toeslagenaffaire en strafrechtelijke regelgeving die mogelijk niet aan ‘de menselijke maat’ voldoet. Houdt het strafrecht daar wel genoeg rekening mee, en welke rol spelen rechters hierin? Daarbij is onder andere gesproken over rigide wetgeving en de mogelijke underdogpositie van de verdachte ten opzichte van het Openbaar Ministerie (OM). Er zijn valkuilen benoemd en voorbeelden van buikpijndossiers en knellende wetgeving en knellende afspraken binnen de Rechtspraak zelf.

De Centrale Raad van Beroep (CRvB) gebruikt zijn externe oriëntatie om ontwikkelingen en signalen op te vangen. Daarvoor zijn verschillende contacten met ketenpartners, rechtbanken en de wetenschap. De ontwikkelingen in de rechtspraak op het gebied van de menselijke maat worden door het Wetenschappelijk Bureau van de CRvB gesignaleerd en nader besproken in de organisatie. Dit geldt ook voor de voornemens van het kabinet als het gaat om wijzigingen in de wetgeving. Daarbij zijn tevens de conclusies betrokken van advocaten-generaal en uitspraken van de grote kamer over de reikwijdte en toepassing van het evenredigheidsbeginsel.

Binnen de CRvB is reflectie op de eigen uitspraken vast onderwerp van gesprek. Daarnaast heeft de CRvB in 2022 ingezet op professionele reflectie in brede zin. Er is een permanent aanbod van onder andere intervisieactiviteiten, feedbackcursussen en professionele ontmoetingen voor alle medewerkers in de organisatie.

Ook binnen het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) is uitvoerig aandacht besteed aan de wijze van toetsing door de bestuursrechter en het
burgerperspectief. Een belangrijke mijlpaal in 2022 was in dat verband de uitspraak van de grote kamer van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in welke kamer ook het CBb vertegenwoordigd was. In het kader van het burgerperspectief is en wordt verder intern, maar ook in het overleg tussen de hoogste rechters, gesproken over de beoordeling van ontvankelijkheidskwesties. Zeer recentelijk heeft (de president van) het CBb het voornemen geuit om een advocaat-generaal een conclusie te vragen over termijnoverschrijding en de verschoonbaarheid daarvan.

In het Jaarverslag van de Rechtspraak 2021 rapporteerde de Rechtspraak dat de rechtsbescherming in nieuwe wet- en regelgeving soms tekortschiet. De Rechtspraak gaf in overweging om de rechtsbeschermingsaspecten in nieuwe wet- en regelgeving zo expliciet en concreet mogelijk uit te werken zodat hierover geen onduidelijkheid kan ontstaan. Ook gaf de Rechtspraak in overweging om in de toelichting bij wetgeving met rechtsbeschermingsaspecten standaard een aparte rechtsbeschermingsparagraaf op te nemen.

Net als in 2021 heeft de Raad voor de rechtspraak in 2022 relatief veel adviezen uitgebracht over wetsvoorstellen waarin de rechtsbescherming een punt van aandacht was, zoals ten aanzien van:

• De Uitvoering verordening herstel en afwikkeling centrale tegenpartijen (2022/09)
• de Huisvestingswet (2022/04)
• de Energiewet (2022/08)
• het wetsvoorstel Wet hersteloperatie toeslagen (2022/20)
• het wetsvoorstel certificering uitzendbranche (2022/43)
• het Besluit toekomst pensioenen (2022/34)

Daarbij valt op dat het vooral over bestuursrechtelijke wetsvoorstellen gaat. Het is begrijpelijk dat de rechtsbescherming bij bestuursrechtelijke wetsvoorstellen vaker een aandachtspunt is.

Het stelsel van rechtsbescherming in het bestuursrecht door de verschillende rechtscolleges in hoger beroep is meer versnipperd en complexer is dan bij andere rechtsgebieden.

Hoewel de Raad voor de rechtspraak in deze adviezen kritisch was over de wijze waarop de rechtsbescherming werd vormgegeven, is de Raad verheugd over de toegenomen aandacht voor rechtsbescherming in de toelichtingen op nieuwe wetgeving. In zijn brief van 31 oktober 20225 aan de Tweede Kamer in reactie op de in het Jaarverslag van de Rechtspraak 2021 gesignaleerde trends heeft de minister voor Rechtsbescherming positief gereageerd op de suggesties van de Rechtspraak op het punt van de rechtsbescherming. Ook tijdens het commissiedebat met de Vaste Kamercommissie voor Justitie en Veiligheid van 8 september 2022 heeft de minister gezegd enthousiast te zijn over de suggestie om in de toelichting op wetgeving explicieter aandacht te besteden aan de rechtsbescherming bij regelgeving waarbij rechtsbescherming een belangrijk aandachtspunt is. Ook heeft hij aangegeven dat hij het gewenst vindt om, waar aangewezen, duidelijkheid te verschaffen over de rechtsbescherming die openstaat voor rechtzoekenden, en te zullen bevorderen dat deze suggestie deel gaat uitmaken van het rijksbrede wetgevingskwaliteitsbeleid. Een eerste concrete stap die de minister daarbij wil gaan zetten, is versterking van de aandacht voor rechtsbescherming in het rijksbrede instrumentarium ter bevordering van de kwaliteit van beleid en regelgeving.

Ook de op 14 december 2022 aangenomen motie-Van Nispen, waarin de regering wordt verzocht om bij nieuwe wetgeving een specifieke rechtsbeschermingsparagraaf op te nemen die ingaat op de gevolgen van het wetsvoorstel voor de rechtsbescherming, de waarborgen tot adequate toegang tot rechtsbescherming behorend bij het nieuwe wetsvoorstel en de maatregelen om de rechtsbescherming te bevorderen, ziet de Raad voor de rechtspraak als een positieve impuls voor de rechtsbescherming in nieuwe wet- en regelgeving.

Het thema toegang tot het recht staat blijkens de in 2022 aan de Raad voor de rechtspraak voorgelegde wets- en beleidsvoorstellen volop in de belangstelling.

Zo bracht de Raad in 2022 adviezen uit over de Initiatiefnota Huizen van het Recht (2022/12) en het wetsvoorstel verlaging griffierechten (2022/48) en wordt gewerkt aan een algemene maatregel van bestuur nabijheidsrechter. Ook bij de informele consultatie verbetering toegang tot het recht en bij de stelselherziening gefinancierde rechtsbijstand staat de toegang tot het recht centraal.

Wat bij veel voorstellen opvalt is het streven om door rechtzoekenden ervaren drempels bij de toegang tot het recht te verlagen, en te willen zorgen voor een betere en onafhankelijke voorlichting en praktische (geen juridische) hulp bij de stappen die rechtszoekenden moeten zetten. Voorbeelden hiervan zijn: de ontwikkelde keuzehulp en een schrijftool in kantondagvaardingszaken die steun bieden bij het bepalen van de reactie.

Daarnaast kenmerken veel voorstellen op het terrein van toegang tot het recht zich door een streven naar vroegtijdig ingrijpen om escalatie te voorkomen, een meer integrale en multidisciplinaire benadering van multiproblematiek en een streven om de onderliggende problemen zover mogelijk op te lossen.

De Rechtspraak is blij met de aandacht voor de verbetering van de toegang tot het recht en ziet mogelijkheden voor de Rechtspraak om daar een bijdrage aan te leveren. Wat de Raad voor de rechtspraak met name bij de beleidsvoorstellen wel opvalt, is dat de toegang tot de rechter soms uit het oog lijkt te worden verloren. De Raad vindt het niet passend dat arbitrage en buitengerechtelijke geschilleninstanties over één kam worden geschoren met de onafhankelijke rechter. De Raad acht het daarom van belang om hierbij nogmaals te benadrukken dat het recht op toegang tot de rechter te allen tijde gewaarborgd dient te blijven.

De Raad voor de rechtspraak constateert een toenemende populariteit van het instrument tijdelijke wetgeving (wetgeving met een beperkte looptijd). De Raad bracht in 2022 vier keer advies uit over tijdelijke wetgeving (advies wetsvoorstel tijdelijke voorziening benoemen van rechters-plaatsvervangers in hun zeventigste levensjaar (2022/49), advies Tijdelijke wet transparantie turboliquidatie (2022/02) en de adviezen over de Tijdelijke wet uitwisseling persoonsgegevens UHP-KOT (2022/35a en 2022/39a). De toename van het aandeel tijdelijke wetsvoorstellen is een opvallende ontwikkeling. Voor de coronapandemie had de Raad voor de rechtspraak bij zijn advisering zelden te maken met tijdelijke wetgeving.

In 2022 bracht de Raad voor de rechtspraak advies uit over meerdere wetsvoorstellen waarin sprake was van vergaande bevoegdheden voor de uitwisseling en verwerking van persoonsgegevens. Voorbeelden van dergelijke wetgeving zijn het Besluit elektronische gegevensuitwisseling door zorgaanbieders (2022/39a) en de advisering over de Tijdelijke wet uitwisseling persoonsgegevens UHP-KOT (2022/35a en 2022/39a).

De Raad voor de rechtspraak constateert een spanningsveld bij de omgang met persoonsgegevens. Om effectiever en integraler te kunnen handelen, wil een veelheid aan onderling van elkaar afhankelijke instanties verdergaande toegang krijgen tot persoonsgegevens die aan andere instanties voor andere doeleinden zijn verstrekt. Het recht op de bescherming van de privacy mag daarbij niet uit
het oog worden verloren.

In het Jaarverslag van de Rechtspraak 2021 constateerde de Raad voor de rechtspraak dat de adviestermijnen steeds korter lijken de worden. In 2022 merkte de Raad weinig verbetering op dit punt. Een kortere adviestermijn dan de standaard adviestermijn leek het afgelopen jaar eerder regel te zijn dan uitzondering. De Raad voor de rechtspraak kreeg ook te maken met adviestermijnen van enkele dagen, zoals bij de verschillende adviezen over de Tijdelijke wet uitwisseling persoonsgegevens UHP KOT.

De standaard adviestermijn van de Raad voor de rechtspraak is twee maanden. Dit houdt verband met het in artikel 95 van de Wet op de rechterlijke organisatie verankerde eis dat de Raad de adviezen met betrekking tot nieuwe wets- en beleidsvoorstellen op het terrein van de rechtspleging vaststelt na overleg met de gerechten. Die termijn heeft ook te maken met het feit dat de Raad voor de rechtspraak de voorgenomen wet- en regelgeving in het bijzonder beoordeelt op de gevolgen voor de organisatie, de werklast die dit voor de gerechten meebrengt en op de (praktische) toepasbaarheid en uitvoerbaarheid.

Het moge duidelijk zijn dat het overleg met de gerechten onder druk komt te staan als de adviestermijn te kort is. Bij een adviestermijn van enkele dagen kan geen sprake zijn van een breed afgestemd en breed gedragen advies. Het komt de kwaliteit en de uitvoerbaarheid van wetgeving ten goede wanneer adviesorganen voldoende tijd krijgen om op een zorgvuldige en weloverwogen wijze te
kunnen adviseren. De Raad voor de rechtspraak doet daarom een oproep aan de verschillende departementen om bij de planning van wetgevingstrajecten voldoende tijd in te ruimen voor de formele consultatie van adviesorganen.

In het Jaarverslag van de Rechtspraak 2021 constateerde de Raad voor de rechtspraak dat hij meerdere wetsvoorstellen kreeg voorgelegd die voorzagen in een inperking van grondrechten. In de in 2022 aan de Raad voorgelegde wet- en regelgeving was een inperking van grondrechten daarentegen minder vaak aan de orde.

Mogelijk houdt dit verband met het feit dat er in 2021 relatief veel coronawetgeving ter advisering is voorgelegd, waarin de inperking van grondrechten ter bescherming van onder meer de volksgezondheid een prominente rol speelde.

Blijkens de brief van het kabinet aan de Tweede Kamer van 11 juli 20228 zijn de in het Jaarverslag Rechtspraak 2021 gesignaleerde knelpunten ingebracht in de lopende inventarisatie van hardvochtige wet- en regelgeving, dit ter uitvoering van de motie van de leden Ploumen en Jetten. In deze brief zijn de betrokken ministeries ook specifiek ingegaan op een aantal door de Rechtspraak gesignaleerde knelpunten.

Ook uit de reactie van de minister voor Rechtsbescherming van 31 oktober 2022 op de in het jaarverslag gesignaleerde knelpunten en uit de antwoorden van de minister voor Rechtsbescherming op Kamervragen van 9 januari 2023 van de leden Omtzigt en Leijten, blijkt dat de betrokken ministeries op verschillende punten actie hebben ondernomen. Concrete verbeteringen zijn nog niet waar te nemen, maar de Raad voor de rechtspraak begrijpt dat dit enige tijd vergt, zeker daar waar de oplossing van knelpunten aanpassing van wetgeving vergt.

De drie knelpunten op het gebied van het strafrecht die in het Jaarverslag van de Rechtspraak 2021 zijn gesignaleerd, bestaan nog steeds. Over het knelpunt
dat het Centraal Justitieel Incasscobureau (CJIB) te vaak geen schorsende werking verleent bij het bezwaarschrift omzetting taakstraf wordt gesproken.

Bovendien heeft het ministerie van JenV laten weten dat in het gemoderniseerde Wetboek van Strafvordering een bezwaarschrift zal worden aangemerkt als een gewoon rechtsmiddel, waaraan standaard schorsende werking wordt toegekend. Wat betreft het knelpunt van ter beschikking gestelden die de status van ongewenst vreemdeling hebben gekregen, wijst de Raad voor de rechtspraak nogmaals op het rapport van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming en de daarin gedane aanbevelingen.

Ten slotte blijft de Raad voor de rechtspraak herhalen dat het taakstrafverbod in artikel 22b Wetboek van Strafrecht knelt. Het verheugt de Raad dat dit verbod niet is uitgebreid. Dat neemt niet weg dat het huidige verbod nog steeds bestaat. De Raad adviseert dit te schrappen dan wel te vervangen door een bijzondere motiveringsplicht.

Burgers worden via de media door commerciële bureaus opgeroepen om bezwaar te maken tegen bijvoorbeeld de vastgestelde belasting van hun personenauto (bpm), de vastgestelde waarde van hun huis (WOZ-waarde) of tegen een naheffing parkeerbelasting (parkeerbon). Deze bureaus werken op basis van no cure, no pay (ncnp). Dat betekent dat de burger niets betaalt als het bezwaar niets oplevert. Als hij in het gelijk wordt gesteld, draagt de burger de eventuele proceskostenvergoeding, vergoeding voor immateriële schade en/of dwangsom af aan het ncnp-bureau. Het belastingvoordeel voor de burger is vrijwel altijd veel lager dan de vergoeding die het ncnp-bureau ontvangt. In Mulderzaken ontwikkelt zich overigens een vergelijkbare problematiek.

Het aantal bureaus dat op no cure, na pay-basis werkt, neemt steeds meer toe en dus ook het aantal zaken dat zij starten. Ncnp-bureaus kunnen bijdragen aan rechtsbescherming en toegang tot de rechter wanneer zij zich in hoofdzaak richten op de belangen van hun cliënten. De Rechtspraak heeft daarom geen bezwaar tegen ncnp-bureaus die op deze wijze werken. Ncnp-bureaus zoeken echter steeds vaker de marges van het vergoedingensysteem op, waarbij met name de hoogte van vergoedingen en dwangsommen een stimulans zijn om de procedure te benutten voor het behalen van financieel voordeel voor de eigen onderneming. De werkwijze van deze bureaus en de grote toename van het aantal ncnp-zaken leidt tot steeds meer verstopping van de belastingrechtspraak en daarmee tot steeds langere doorlooptijden en hogere kosten.

Minstens 70 procent van de WOZ-zaken en 95 procent van de bpm-zaken bij de rechtbanken is afkomstig van ncnp-bureaus. Omdat het aandeel in de afgelopen jaren is toegenomen, is het de verwachting dat dit de komende jaren verder zal stijgen. Gemiddeld kostten deze zaken in de jaren 2018 tot en met 2022 de Rechtspraak circa acht miljoen euro per jaar, waarbij door de jaren heen een stijgende trend te zien is. In 2022 lag het bedrag dan ook (ver) boven dit gemiddelde. Deze kosten komen in de periode 2018-2022 voor de Rechtspraak neer op ongeveer een kwart van de totale kosten van de belastingrechtspraak. Daarnaast verdringen deze zaken in toenemende mate andere zaken die vanuit maatschappelijk oogpunt van groter belang zijn.

Het is van belang dat burgers en bedrijven toegang houden tot de belastingrechter. Door de dreigende verstopping als gevolg van de hoeveelheid zaken die ncnp-bureaus starten, komt de toegang tot de belastingrechter voor alle andere burgers en bedrijven onder druk te staan. Het duurt immers (veel) langer voordat zij voor een zitting worden uitgenodigd en een uitspraak krijgen. Het standpunt van de Rechtspraak is dat burgers en bedrijven door de overheid op een toegankelijke en snelle methode zouden moeten worden uitgenodigd om zelf bezwaar en beroep bij WOZ-, bpm- en parkeerbelastingzaken in te dienen. Daarnaast zou een verdienmodel dat gebaseerd is op proceskostenvergoedingen minder aantrekkelijk kunnen worden gemaakt door de bedragen voor proceskostenvergoedingen te verlagen of voor de waardering van onroerende zaken niet uit te gaan van een specifieke waarde, maar van een bepaalde bandbreedte.

Meerdere uitvoeringsorganisaties slagen er niet in om binnen geldende termijnen besluiten te nemen. Denk bijvoorbeeld aan de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) of de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT). Als gevolg daarvan dienen veel justitiabelen een zogenoemd beroep niet tijdig beslissen in (ook wel BNTB’s genoemd). Bestuursrechters doen een uitspraak op deze BNTB’s en stellen bij gegrondverklaring een beslistermijn vast met een bijbehorende dwangsom. Vervolgens belanden deze zaken weer bovenop de stapel van de uitvoeringsinstanties, waardoor andere zaken langer blijven liggen en de uitvoering nog verder in de knel komt. Ook bij de gerechten vergen deze zaken tijd en treedt een zogenoemd verdringingseffect op. Daarnaast betreft het grote aantallen zaken. BNTB’s spelen bij de gerechten veelal in vreemdelingen- en UHT-zaken.

De huidige redactie van artikel 2.7 tweede lid van de Wet natuurbescherming (Wnb) wordt als een ernstig knelpunt ervaren. Artikel 2.7, tweede lid, van de Wnb luidt vanaf 1 januari 2020:

‘Het is verboden zonder vergunning van gedeputeerde staten een project te realiseren dat niet direct verband houdt met of nodig is voor het beheer van een Natura 2000-gebied, maar afzonderlijk of in combinatie met andere plannen of projecten significante gevolgen kan hebben voor een Natura 2000-gebied.’

Dit betekent dat ten tijde van het bestreden besluit alleen een natuurvergunning nodig is als het project significante gevolgen zou kunnen hebben voor het nabijgelegen Natura 2000-gebied. Er is niet voorzien in overgangsrecht. Onder het oude recht was ook een vergunning nodig bij veranderingen van het project. Deze vergunning kon op basis van een belangenafweging worden verleend (de verslechteringsvergunning). Met deze vergunning wist de ondernemer dat hij de aangevraagde activiteit mocht uitvoeren. Het bevoegd gezag had de mogelijkheid om beleid te maken en kon het overzicht behouden.

Als gevolg van de nieuwe redactie van artikel 2.7 tweede lid van de Wnb is een verslechteringsvergunning niet meer vereist. Het vervallen van de verslechteringsvergunning leidt tot een verlies aan rechtszekerheid bij ondernemers en natuurorganisaties. Het betreft nagenoeg alle bedrijven (bijvoorbeeld een agrariër) in de nabijheid van Natura 2000-gebieden die willen uitbreiden of de bedrijfsvoering hebben veranderd. Een voorbeeld hiervan is de zaak van de Efteling waarin het probleem van handhaving wordt uitgelegd.

Er is een wetsvoorstel in consultatie waarbij de Omgevingswet wordt gewijzigd. Dit wetsvoorstel breidt de vergunningplicht voor een Natura 2000-activiteit uit met een vergunningplicht voor stikstofgerelateerde wijzigingen die geen significante gevolgen kunnen hebben voor een Natura 2000-gebied omdat zij niet leiden tot een toename van de stikstofdepositie ten opzichte van de al toegestane hoeveelheid (de ‘referentiesituatie’). De voorgestelde uitbreiding van de vergunningplicht geldt niet alleen voor het zogeheten intern salderen, waaronder het in gebruik nemen van latente ruimte in de bestaande toestemming, maar geldt ook voor wijzigingen die, zonder dat er intern wordt gesaldeerd, leiden tot een afname van de feitelijke depositie, zoals wanneer vanwege de aanscherping van landelijke emissie-eisen een deel van de installatie wordt vervangen of aangepast. Belang van dit wetsvoorstel is dat intern salderen weer vergunningsplichtig wordt en hiermee de rechtszekerheid voor betrokkenen toeneemt.

Er is ongerechtvaardigd onderscheid in behandeling van gelijke gevallen als bedoeld in artikel 26 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR), voor zover deze uitzondering wegens het bestaan van een zorgbehoefte is beperkt tot bloedverwanten in de tweede graad. De wetgever heeft, ondanks een arrest van de Hoge Raad uit 2017, nagelaten om zelf een regeling te treffen die de discriminatie opheft.

Het betreft de onvoorziene en ongewenste gevolgen van de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet. Gewezen wordt op de Kamerbrief van 11 maart 2022. Daarin wordt gemeld dat het in de loop van 2021 duidelijk werd dat de wet op onderdelen anders uitwerkt dan bij de voorbereiding ervan was voorzien. Het gaat onder meer om de beslagvrije voet voor AOW’ers. Deze onduidelijkheid duurt voort. Zie ECLI:NL:RBLIM:2022:8750: r.o. 12.2:

‘Vragen over de juridische grondslag en de reikwijdte van de coulanceregeling en of bij de totstandkoming en voortzetting van de coulanceregeling rekening is gehouden met de aanzienlijke toename van de kosten van levensonderhoud in de loop van 2022. Vraag of alsnog wordt overwogen om die regeling om die reden aan te passen. Daarnaast is de vraag gerezen of de SVB als schrijnende situatie beschouwt de situatie dat iemand die – zoals verzoekster – (nagenoeg) alleen AOW-uitkering als inkomen heeft, wordt geconfronteerd met een zodanige (door de leverancier geadviseerde) verhoging van het voorschot voor energiekosten dat ondanks de door de regering genomen compensatiemaatregelen, sprake is van aanzienlijk gestegen kosten en het risico dat een problematische betalingsachterstand ontstaat.’

Het knelpunt betreft de berekeningswijze van het dagloon in de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) in relatie tot het evenredigheidsbeginsel. Zie als voorbeeld ECLI:NL:RBGEL:2021:5972:

‘Het UWV ervaart de berekeningswijze van het dagloon voor de Wet WIA als een knelpunt in zijn uitvoering. Dit heeft het UWV op 3 juni 2021 in een knelpuntenbrief UWV 2021 aan de minister geschreven. Naar het oordeel van de rechtbank is eiseres de dupe van precies dit knelpunt dat door het UWV is gesignaleerd. Door het meetellen van loonloze perioden ondervindt zij immers langdurig zeer nadelige financiële consequenties (r.o. 3.5 en 3.6).’ Zie in dit verband ook de Knelpuntenbrief UWV 2022.

Het knelpunt zit met name op het punt ‘redelijkerwijs kunnen beschikken over bepaalde middelen’ en de invulling die daaraan wordt gegeven. Zie ECLI:NL:RBOBR:2023:124:

‘De Belastingdienst heeft zonder medeweten van eiseres de belastingteruggave verrekend met haar belastingschuld en eiseres daarvan pas naderhand in kennis gesteld. Hoewel de Belastingdienst daarmee in zijn recht stond, is aan eiseres feitelijk de kans ontnomen om de belastingteruggave aan te wenden voor haar eigen levensonderhoud. Verweerder heeft de belastingteruggave in dit geval dan ook ten onrechte op grond van artikel 31, eerste lid, van de Participatiewet als (later verkregen) middel aangemerkt. Hierbij is naar het oordeel van de rechtbank ook van belang dat de belastingschuld van eiseres dusdanig hoog is dat de verrekening niet leidt tot het wegvallen van die schuld of tot een dermate vermindering van die schuld dat eiseres binnen afzienbare tijd schuldenvrij zal zijn. Dit betekent dat verweerder ten onrechte gebruik heeft gemaakt van zijn bevoegdheid om de over het jaar 2020 verleende bijstand tot een bedrag van 2.049,00 euro van eiseres terug te vorderen.’

Medische keuringen in werknemersverzekeringszaken worden door eigen deskundigen van het UWV uitgevoerd. Er is een tekort aan verzekeringsartsen bij het UWV, hetgeen door kan werken in procedures. Dit, in combinatie met het tekort aan door gerechten in te schakelen gekwalificeerde deskundigen (onder andere verzekeringsartsen, psychologen en psychiaters), is een knelpunt.

Een knelpunt dat ook aandacht behoeft, is de ambtshalve toetsing in consumentenzaken. Deze betreft zowel toetsing van door ondernemers gehanteerde algemene voorwaarden (oneerlijke bedingen), als toetsing of ondernemers bij het aanbieden van hun producten voldoen aan hun wettelijke informatieverplichtingen (met name bij verkoop op afstand). Dit vormt een direct knelpunt in de gevallen dat ondernemers met hun rechtsbijstandverleners (deurwaarders en incassobureaus) ervoor kiezen om zaken niet meer aan te brengen bij de rechtbanken. Consumentenbescherming faalt als zaken niet meer aan de rechter worden voorgelegd maar onderhands worden geregeld op een manier die voor de consument ongunstiger is dan wanneer de rechter hierover zou hebben beslist.
De ambtshalve toetsing vormt voorts een indirect knelpunt, omdat de werklast die de ambtshalve toetsing met zich meebrengt in toenemende mate een fors beslag op de rechterlijke capaciteit legt. Ook dat heeft gevolgen voor de rechtsbescherming die de Rechtspraak als geheel moet bieden.

Familie- en jeugdrechters hebben zorgen over de mogelijkheid die in kinderbeschermingszaken (zoals bij een onder toezichtstelling of een gezagsbeëindigende maatregel) ontbreekt om snel onderzoek te laten doen. Dit beperkt de wettelijke mogelijkheid voor ouders tot contra-expertise. Dit onderzoeksinstrument, dat bij uitstek is bedoeld om de ouders en kinderen rechtsbescherming te bieden, blijkt in de praktijk onvoldoende te werken. Jeugdrechters wijzen contra-expertise regelmatig af omdat de wachtlijsten voor dergelijke onderzoeken te lang zijn. Het dringend belang van het kind verzet zich tegen toewijzing van een dergelijk onderzoek. Ook de hoge kosten van een dergelijk onderzoek spelen een rol.

De situatie dreigt nog nijpender te worden omdat het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) zich bezint op het afstoten van zijn taak op het gebied van het opleveren van familierechtelijke rapportages. De rechter is in beginsel aangewezen op het NIFP voor het laten uitvoeren van een contra-expertise.

In de praktijk van de jeugdbescherming komt het geregeld voor dat de gecertificeerde instelling een zogenoemd perspectiefbesluit neemt, waarin wordt beslist dat het perspectief voor de jeugdige niet meer ligt bij de eigen ouders. Dit besluit heeft tot gevolg dat de jeugdzorg niet meer werkt aan terugplaatsing van het kind bij de eigen ouders. Het perspectiefbesluit heeft geen wettelijke basis, wordt niet standaard voorgelegd aan de rechter en er is niet eenduidig voorzien in rechtsbescherming. Familie- en jeugdrechters worstelen met de vraag hoe ze moeten omgaan met dit perspectiefbesluit. Er loopt een procedure tot ‘cassatie in het belang der wet’ bij de Hoge Raad om handvatten voor de praktijk te verkrijgen. Het is van belang dat het perspectiefbesluit en de rechtsbescherming daartegen in het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet herziening kinderbeschermingsmaatregelen een wettelijke regeling krijgen.

De termijn om een beslissing van de rechtbank te kunnen voorleggen aan een gerechtshof (de hoger beroepstermijn) is nu voor alle familie- en jeugdzaken drie maanden. Deze termijn knelt. Als pas in de laatste week hoger beroep wordt ingesteld, kan het gerechtshof in de praktijk regelmatig niets meer betekenen, vanwege het verstrijken van de tijd en/of maatregel. Het voortduren van procedures kan ook een bepalende factor zijn bij de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregel. Dit tijdsverloop is niet in het belang van het kind en daarom zou de hoger beroepstermijn dan ook verkort moeten worden van drie maanden naar (bijvoorbeeld) vier weken.

Op lokaal niveau werken gemeenten en rechtbanken samen bij het aanbieden van hulp in familiezaken. Dit kan een traject van ouderschapsbemiddeling zijn, begeleide omgang of hulp voor het kind. Deze samenwerking is vrijwillig: de rechtbank verwijst en gemeenten pakken die verwijzing op basis van de afspraken die zij met de rechtbanken hebben gemaakt op.

In de praktijk ontstaan uitvoeringsproblemen, bijvoorbeeld met betrekking tot de vraag of de gemeente ook nog een eigen urgentieonderzoek (triage) kan doen. Hierdoor lopen de wachttijden op en verliest de rechter de regie over de zaak. Een wettelijke basis in (bijvoorbeeld) de Jeugdwet waarin de bevoegdheid van de rechter staat om te verwijzen naar een aantal vormen van hulpverlening, zou kunnen helpen bij een betere uitvoering van het zogeheten uniforme hulpaanbod in familiezaken.

Het werk in de strafrechtketen bestaat kort gezegd uit opsporing (politie), vervolging (OM) en berechting (Rechtspraak) van verdachten en de uitvoering van opgelegde straffen. Ook andere organisaties, zoals de reclassering, zijn daarbij betrokken. De verschillende instanties hebben hierbij hun eigen taken en bevoegdheden. Zij werken vanuit hun eigen verantwoordelijkheid institutioneel en organisatorisch samen – landelijk en lokaal.

De strafrechtketen is een complex geheel van logistiek en vakinhoudelijk van elkaar afhankelijke instanties met ieder een eigen taak en rol in het strafproces. Door deze bril moet naar ‘ketenprestaties’ worden gekeken; de strafrechtketen is geen bedrijf. Dat neemt niet weg dat er een overkoepelende gezamenlijke maatschappelijke opdracht is van goed verlopende en tijdige strafrechtelijke procedures.

Vanwege de organisatorische onderlinge afhankelijkheid is samenwerking een noodzakelijke voorwaarde voor een goed functionerende strafrechtketen. De Rechtspraak heeft de afgelopen jaren belangrijke stappen gezet in het bijdragen aan de verbetering van deze netwerkaanpak.

De Rechtspraak neemt deel aan het Bestuurlijk Ketenberaad (BKB), waarbij ketenorganisaties en het ministerie van JenV op strategisch niveau afspraken
maken over de samenwerking en de beoogde prestaties van de strafrechtketen.

Belangrijke thema’s zijn de aanpak van zaakvoorraden en doorlooptijden, waaronder zedenzaken, digitalisering, wijkrechtspraak en de voorbereiding op het gemoderniseerde Wetboek van Strafvordering. Onder de paraplu van het BKB is per 1 januari 2023 het programma Digitalisering Strafrechtketen (PDSK) afgerond. Met dit programma zijn belangrijke stappen in de digitalisering van de strafrechtketen gezet. Zo is er een Ketendoelarchitectuur (KDA) vastgesteld, die staat voor het verhogen van de uitwisselbaarheid van informatie in de strafrechtketen. Dit zorgt voor een betere informatie-uitwisseling binnen de strafrechtketen, zoals de uitwisseling van multimedia.

Dit is belangrijk bij het delen van audiovisueel bewijsmateriaal en ‘digital born’ processtukken. Digitale communicatie met advocaten, verdachten en slachtoffers wordt mogelijk gemaakt. Het programma wordt vanaf 2023 door de betrokken BKB-instanties structureel voortgezet in DDS (Duurzaam Digitaal Stelsel).

In opdracht van het BKB is het Actieplan Strafrechtketen opgesteld in een brede samenwerking tussen politie, OM, Rechtspraak, ministerie van JenV, CJIB en overige executiepartners zoals de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), de drie reclasseringsorganisaties (3RO) en de Raad voor de Kinderbescherming. Dit actieplan richt zich onder andere op versnelling van doorlooptijden en het terugdringen van de voorraden strafzaken, onder andere door de inzet van (super)snelrecht in alle arrondissementen en een betere benutting van snelrecht(zittingscapaciteit).

Als vervolg op het actieplan heeft het BKB in november 2020 een Realisatieteam Actieplan (RT) in het leven geroepen, waarin vertegenwoordigers van de
verschillende organisaties van de strafrechtketen, waaronder ook de Rechtspraak, de afspraken van het actieplan uitvoeren. De inzet van het Realisatieteam heeft mede geleid tot een stijging van het aantal zaken dat via (super)snelrecht in 2022 is afgedaan. Dat heeft een positief effect gehad op de doorlooptijden.

De landelijke inloopkamer strafrecht heeft het afgelopen jaar nauw samengewerkt met het Parket Centrale Verwerking Openbaar Ministerie (CVOM). Een indeling in vier categorieën zaken met daaraan gekoppelde behandeltijden voor de zitting, maakt dat het CVOM een veel beter en gedetailleerder zicht heeft op de concrete zaakvoorraad en de voor afdoening van die zaakvoorraad benodigde zittingstijd, en dus zittingen per rechtbank. De werkvoorraden zijn
hierdoor inzichtelijk geworden. Verder blijkt dat de werkwijze van de inloopkamer efficiënt is: meer rendement per zitting en dus een positief effect op de zaakvoorraden.

In het structurele OM/ZM-overleg wordt de omvang en de ontwikkeling van de voorraden strafzaken besproken aan de hand van de gezamenlijk ontwikkelde monitor. Deze monitor, die aan de gerechten en parketten wordt toegestuurd, geeft inzicht in de in- en uitstroom van strafzaken en geeft een overzicht van de zaakvoorraden. Dit overzicht is bedoeld om te worden gebruikt bij de samenwerking tussen gerechten en parketten.

De Raad voor de rechtspraak en het College van procureurs-generaal hebben op 22 november 2022 een professionele ontmoeting georganiseerd tussen presidenten en hoofdofficieren over het onderwerp ‘samenwerking en achterstanden’. De top 10 van reeds eerder in het verleden gemaakte afspraken is herbevestigd. Afgesproken is dat de gerechten en parketten met de resultaten van deze ontmoeting ‘lokaal’ aan de slag zullen gaan. In de zomer van 2023 wordt de stand van zaken geëvalueerd en worden de resultaten daarna landelijk besproken. Dit alles is gericht op een betere beheersing van de zaakvoorraden en verbetering van doorlooptijden. Het sluit aan bij een doelstelling van het BKB om de lokale/regionale samenwerking te versterken.

Slachtoffers

De Rechtspraak heeft deelgenomen aan het Programma Wet uitbreiding slachtofferrechten (WUS) om de WUS te kunnen invoeren. Een aantal onderdelen van de WUS is in 2022 in werking getreden. Voor andere onderdelen is de invoering voorbereid.

De zorgen die in het jaarverslagen van 2020 en 2021 zijn geuit duren onverminderd voort. Ouders en vooral kinderen krijgen regelmatig niet of te laat de noodzakelijk hulp. Rechterlijke beslissingen worden regelmatig onvoldoende of te laat uitgevoerd. Sommige gevolgen zijn onomkeerbaar. Rechters luidden de noodklok middels een brandbrief aan de verantwoordelijke bewindslieden over de toenemende zorgen over het jeugd(straf)recht. In november 2022 kwam het bericht van de inspecties naar buiten dat jongeren niet kunnen rekenen op goede opvang in justitiële jeugdinrichtingen. Naast het feit dat de opvang en begeleiding van kinderen binnen het jeugdrecht adequaat en veilig dient te zijn, is het essentieel voor het vertrouwen in de Rechtspraak dat vonnissen en beschikkingen ook (op tijd) worden uitgevoerd. De Rechtspraak blijft in gesprekken met de bewindslieden en ketenpartners aandacht vragen voor deze problematiek.

In 2021 is geconstateerd dat het Uniform Hulpaanbod (UHA) vanwege de wachtlijsten aan slagkracht verliest. De Rechtspraak heeft daarom het initiatief genomen om samen met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van JenV het UHA weer meer slagkracht te geven. Ook op lokaal niveau vinden binnen de meeste arrondissementen overleggen plaats tussen onder meer Jeugdzorg, de Raad voor de Kinderbescherming en de Rechtspraak.

In deze overleggen wordt in algemene zin informatie uitgewisseld over actuele ontwikkelingen en knelpunten. Een commissie van familie- en jeugdrechters en gerechtsjuristen, ondersteund door externe deskundigen, heeft in 2022 een reflectietraject uitgevoerd waarbij veel gesprekken zijn gevoerd met ketenpartners over rechtsbescherming in jeugdbeschermings- en gezag- en omgangszaken. Het rapport over dit reflectietraject is in februari 2023 gepubliceerd. De aanbevelingen van de reflectiecommissie worden in 2023 verder uitgewerkt.

De Rechtspraak maakt al sinds lange tijd deel uit van de Migratieketen. Deze keten wordt in hoge mate, waar het asiel betreft, bepaald door de actuele ontwikkelingen in de wereld maar ook door Europese afspraken en regelgeving. De Rechtspraak denkt mee hoe door goede afstemming in ketenverband met opvolgende ketenpartners zo efficiënt mogelijk vreemdelingenzaken kunnen worden afgedaan. Zo is er structureel overleg over de in- en uitstroomprognoses van de IND en de Rechtspraak. Doel daarvan is zo snel mogelijk inzicht te krijgen in het aantal zaken dat bij de ene organisatie in- en uitstroomt en de gevolgen die dat heeft voor de instroom van zaken bij de andere organisatie.

Extra aandachtspunt in 2022 was de zaakinstroom op grond van de Wet dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen (BNTB). Dit betreft zaken waarbij de IND niet binnen de wettelijke termijn beslist en een vreemdeling hiertegen beroep instelt bij de rechtbank. In 2022 ging het om ruim een kwart van de totale instroom vreemdelingenzaken. Een groot deel van de huidige capaciteit wordt hierdoor ingezet op de behandeling van de BNTB. Dit gaat ten koste van de behandeling van overige vreemdelingenzaken.

Binnen het domein van het algemene bestuursrecht wordt op arrondissementsniveau met uitvoeringsorganisaties die met regelmaat als procespartij optreden, zoals het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), de Belastingdienst en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) gesproken over mogelijke knelpunten in het proces en/of de samenwerking.

Op civiel terrein worden periodiek signaleringsoverleggen gevoerd met belanghebbenden, zoals met de Koninklijke Beroepsvereniging van Gerechtsdeurwaarders (KBvG). Daarnaast heeft de Rechtspraak in 2022 deelgenomen aan een aantal door het ministerie van JenV georganiseerde thematafelsessies met belanghebbenden over schuldenproblematiek. De thematafelsessies geven uitvoering aan de motie Van Beukering-Huijbregts c.s. waarin het kabinet is verzocht te kijken naar het huidige stelsel van maatschappelijk verantwoorde incasso en deurwaardersactiviteiten en verbeteringen in kaart te brengen.

Ter bevordering van de rechtsstaatontwikkeling en de kwaliteit zet de Rechtspraak in op actieve deelname aan een aantal belangrijke internationale netwerken. Waar de andere staatsmachten een duidelijkere vertegenwoordiging op Europees niveau kennen binnen de bestaande EU instellingen, is de rechtsprekende macht over verschillende netwerken verdeeld.

Deze netwerken ontwikkelen standaarden over de onafhankelijkheid van de Rechtspraak. Zo worden er opinies, gemeenschappelijke standaarden en rapporten ontwikkeld door het European Networks of Councils for the Judiciary (ENCJ), maar ook in verschillende commissies van de Raad van Europa.

Door deel te nemen aan de verschillende Europese netwerken, draagt de Nederlandse Rechtspraak bij aan het versterken van de rechterlijke macht binnen Europa. Verscheidene experts vanuit de Rechtspraak namen in 2022 deel aan projecten van het ENCJ. Nederland is als een van de oprichters van het ENCJ erg actief binnen het netwerk en is altijd nauw betrokken geweest bij het bestuur van het ENCJ.

Naast samenwerking in netwerken kunnen internationaal georiënteerde rechters en Rechtspraakmedewerkers deelnemen aan bilaterale en multilaterale projecten. Voorbeeld van een multilateraal project is de samenwerking sinds 2015 met de Bosnische Rechtspraak. Begin 2022 is voor de derde keer een project opgestart tussen de Bosnische, Noorse en Nederlandse Rechtspraak. Het project zet zich in voor de versterking van het bestuur van de Bosnische Raad en verbetering van de kwaliteit van de strafrechtelijke afdelingen van de rechtbanken.

De overleggen en samenwerkingen waar de Rechtspraak aan deelneemt, zijn niet altijd per rechtsgebied afgebakend, maar overstijgen ook rechtsgebieden. Een voorbeeld hiervan is het signaleringsoverleg met de Nederlandse orde van advocaten (NOvA) en het signaleringsoverleg tussen de Nationale ombudsman, het Juridisch Loket, de Raad van State en de Rechtspraak. Dit laatste overleg staat nog in zijn kinderschoenen, maar de meerwaarde wordt reeds door alle betrokken partijen gezien. In het overleg worden trends en signalen gedeeld.

De meerwaarde van dit overleg is dat het rechtsgebied overstijgend is en dat de Nationale ombudsman en het Juridisch Loket vanwege hun plek in de keten eerder en/of andere signalen krijgen dan de Raad van State en de Rechtspraak.

Met de Raad voor Rechtsbijstand is jaarlijks bestuurlijk overleg en worden relevante actuele ontwikkelingen uitgewisseld in het domein van rechtspraak en rechtsbijstand. Om op de hoogte te blijven van belangrijke ontwikkelingen op het gebied van de stelselherziening gefinancierde rechtsbijstand, is de Raad voor de rechtspraak aangesloten bij de stuurgroep en kerngroep Stelselherziening gefinancierde rechtsbijstand. Deze overleggen vinden op initiatief van het ministerie van JenV plaats met een aantal belanghebbenden, zoals de NOvA, het Juridisch Loket, de Raad voor de Rechtsbijstand, Divosa en de Mediatorsfederatie.

Ten slotte vinden er tussen het ministerie van JenV, in het bijzonder met het Directoraat-Generaal Rechtspleging en Rechtshandhaving (DGRR), en de Raad voor de rechtspraak meerdere keren per jaar bestuurlijke overleggen plaats. Deze overleggen dienen om relevante actuele ontwikkelingen te bespreken op het terrein van rechtspraak. Ook is er op ambtelijk niveau overleg over innovatieve projecten bij de Rechtspraak en projecten onder de vlag van stelselherziening rechtsbijstand om best practices uit te wisselen en te stimuleren dat ontwikkelingen op elkaar aansluiten.